Framfarir á sviði Generative AI | Spunagreindar hafa skapað tækifæri til að fela tölvum fleiri verkefni en áður var mögulegt. Afraksturinn er m.a. sjálfvirkni og aukin skilvirkni á ýmsum sviðum og starfsfólk sem tekur betri ákvarðanir.
Þessi tækni er öllum aðgengileg sem bera sig eftir henni og bætist við úrval öflugrar gagnatækni sem þegar var til staðar.
Stóra spurningin er ekki hvort heldur…
…hvernig ætlar þitt fyrirtæki að hagnýta gagnatækni og gervigreindarlausnir í starfseminni?
Hjá DataLab starfa framúrskarandi sérfræðingar í hagnýtingu gervigreindar og gagnatækni sem hafa aðstoðað fjölmörg fyrirtæki og stofnanir að hagnýta stafræn gögn til að skapa virði.
DataLab býður íslenskum fyrirtækjum og stofnunum Vegvísir um hagnýtingu gervigreindar sem er 8 vikna vegferð þar sem stóru spurningunni er svarað. Um leið er lagður grunnur að samkeppnishæfni í gagnadrifnum heimi þar sem hagnýting gagnatækni skilur á milli þeirra sem ná árangri og þeirra sem staðna.
Teymi DataLab
Nýttu gögnin. Náðu árangri.
Tækifærin sem blasa við þeim sem taka af skarið eru mörg og fjölbreytt.
Stafrænir ráðgjafar (AI Assistant) sem nýta GenAI gætu aukið aðgengi starfsfólks að þekkingu sem nýtist í starfi og bætt ákvarðanir og þjónustu.
Starfsfólk gæti kallað fram tölulegar upplýsingar, mælikvarða og myndir með fyrirspurnum á íslensku/ensku og þannig tekið fleiri gagnadrifnar ákvarðanir.
Forspárlíkön gætu skapað virði með því að draga úr óvissu, áhættu og sóun í rekstri.
Myndræn framsetning sem veitir innsýn og innblástur, jafnvel í rauntíma, gæti stuðlað að enn betri ákvörðunum.
Sjálfvirknivæðing endurtekinna og tímafrekraverkefna gæti stuðlað að betra vinnulagi og ánægðara starfsfólki.
Afurð Vegvísis er aðgerðaáætlun um hagnýtingu gervigreindar og gagnatækni. Hún er unnin á grundvelli viðtala við starfsfólk og rýni á umhverfinu, markaðnum, fyrirtækinu sjálfu og straumum og stefnum í síbreytilegum heimi upplýsingatækni.
Lykilspurningum um hagnýtingu stafrænna gagna, gervigreindar og gagnatækni í starfseminni svarað.
Stöðumat á lykilþáttum sem styðja við hagnýtingu tækninnar.
Aðgerðaáætlun til næstu 1-2 ára vegna hagnýtingu gagna, gervigreindar og gagnatækni í starfseminni.
Hagnýt gagnaverkefni valin, útfærð og forgangsraðað
Stafvæðing undanfarinna ára með tilheyrandi gagnasöfnun og tækniþróun hefur skapað tækifæri til að hagnýta gögn og gervigreindartækni til að bæta rekstur og þjónustu.
Vegvísir setur málefnið í fókus svo grípa megi til markvissra aðgerða.
Brynjólfur Borgar stofnandi DataLab hélt erindi um gervigreind á Innovation Week 2023
Ávinningur Vegvísis
Skýr framfaraskref í átt að gagnadrifnum umbótum og rekstri sem styðja við markmið og áherslur.
Aukin samstaða, vitund og þekking meðal starfsfólks og stjórnenda á tækifærum til að hagnýta gervigreind í starfseminni og skrefunum sem þarf að taka.
Raunhæf markmið til 1-2 ára og aðgerðir sem færa fyrirtækið í rétta átt.
Stjórnendur fá nauðsynlega yfirsýn um stöðu á lykilþáttum er snúa að hagnýtingu gagnatækni í starfseminni og úrbótaverkefni liggja fyrir.
Hagnýt gagnaverkefni valin, metin og útfærð svo hægt sé að forgangsraða þeim og hefjast handa.
Hagnýting gervigreindar er framundan hjá þínu fyrirtæki.
Vegvísir frá DataLab tryggir markvissar ákvarðanir frá upphafi.
Nánari upplýsingar veitir Brynjólfur Borgar Jónsson hjá DataLab
Generative AI – eða spunagreind – fer nú eins og eldur um sinu hvert sem litið er. Það vita best þeir Bjarni Bragi Jónsson, Ágúst Heiðar Gunnarsson og Axel Örn Jansson, helstu sérfræðingar landsins á sviði gagnalausna og gervigreindar.
Axel Örn Jansson er nýjasti meðlimur Datalab teymisins, en hann kemur fullur af eldmóð og nýstárlegum hugmyndum úr meistaranámi sínu í rafmagnsverkfræði við Columbia háskóla í New York. Hann kaus að koma heim og smíða snjallar gagnalausnir fyrir íslenskt atvinnulíf í stað þess að ílengjast í borg tækifæranna.
Datalab hefur þróað aðferðafræði sem hefur reynst mjög vel í fyrstu skrefum snjallvegferðar íslenskra fyrirtækja. Hún ber heitið Vegvísir og verður hér gert grein fyrir lykilþáttum hennar.
Oceans er kornungt nýsköpunarfyrirtæki sem sérhæfir sig gagnadrifnum markaðsupplýsingalausnum til fyrirtækja í sjávarútvegi. Nánar tiltekið hagnýtir fyrirtækið upplýsingar sem uppfærðar eru daglega og ýmiss konar gagnauppsprettur til að spá fyrir um framboð og verð á einstökum fisktegundum.
Stella Kristín Hallgrímsdóttir er eina konan – ennþá – í öflugu teymi Datalab. En hún er þó meðal fyrstu starfsmanna fyrirtækisins og skynjar töluverðan mun á markaðnum síðan hún hóf störf fyrst, enda þróast möguleikar snjalltækninnar hratt og viðhorf til hennar sömuleiðis.
Í fyrra bloggi DataLab um snjallar lausnir í opinberri þjónustu var fjallað um þau tækifæri sem liggja í notkun gervigreindar hjá hinu opinbera. Í þessari grein, sem Axel Örn Jansson hjá DataLab skrifaði, köfum við í frekari vangaveltur um gervigreind og snjallar lausnir hjá hinu opinbera með áherslu þrjú mikilvæg málefni:
Lýðvæðing gervigreindar, snjallra lausna og gagna er viðfangsefni þar sem markmiðið er að veita almenningi aðgang að tólum gervigreindarinnar, sem og tækifæri til að þróa slík tól. Þar gegna opinber gögn mikilvægu hlutverki, því undirstaða gervigreindar og snjallra lausna eru gögn.
Umhverfismál og grænar lausnir hafa mikið verið í umræðunni og á þeim sviðum eru mörg tækifæri fyrir hið opinbera að nýta tól gervigreindarinnar og innleiða snjallar lausnir til að vinna betur að kolefnisjöfnun og almennt minnka sóun. Einnig má líta til þess að samræma þá nálgun þvert yfir stofnanir.
Siðfræði gervigreindar (e. AI ethics) er mikilvægt málefni sem hafa þarf í huga þegar nýjar lausnir eru þróaðar og sérstaklega þegar hið opinbera er annars vegar. Þar má sérstaklega nefna innbyggðar skekkjur sem búa í sögulegum gögnum og þarf að varast. Til eru lausnir við þessum vanda og hafa víða verið þróaðar leiðbeiningar og leikreglur er varða skynsamlega notkun á gervigreindartækninni.
“Markmiðið með því að innleiða gagnadrifnar og snjallar lausnir í opinberum rekstri er meðal annars að létta álag og auka afkastagetu svo starfsfólk geti betur sinnt verkefnum þar sem slíkar lausnir nýtast ekki. Tilgangurinn er ekki að leysa starfsfólk af hólmi heldur styðja starfsfólkið og stofnunina í sínum verkefnum.”
Axel Örn Jansson hjá DataLab
Er fyrirtæki þitt tilbúið fyrir gervigreindarbyltinguna? Hjá DataLab starfa sérfræðingar á sviði hagnýtingar gagna í snjöllum lausnum sem m.a. aðstoða við stefnumótun, fræðslu og leiðsögn vegna hagnýtingar slíkra lausna.Hafðu samband og fáðu stutta kynningu á möguleikum gagnadrifinna og snjallra lausna þér að kostnaðarlausu.
Lýðvæðing gervigreindar er mikilvæg til framtíðar
LÝÐVÆÐING GERVIGREINDAR
Til að hægt sé að veita almenningi aðgang að tækifærum og tólum gervigreindarinnar er mikilvægt að stofnanir og hið opinbera auki aðgengi að opnum ríkisgögnum. „Opin ríkisgögn“ eru öll þau gögn sem safnað er af ríkisstofnunum og varða ekki persónuvernd, öryggishagsmuni eða háð öðrum takmörkunum, og hægt er að gera aðgengileg almenningi á tölvutæku formi.
Sem dæmi um slík gögn má nefna tölur um lyfjanotkun almennings sem Landlæknir safnar og opinberar; mælingar Vegagerðarinnar á umferð um vegi landsins og færð á vegum; upplýsingar um úthlutanir styrkja frá Rannís eða rafrænir textar Íslendingasagna.
Grunnhugmyndin með opnum gögnum er að gera sem flestum – einstaklingum, stofnunum og fyrirtækjum – kleift að prófa sig áfram og búa til virði á grundvelli gagnanna. Þetta ýtir einnig undir gagnamenningu hjá almenningi, þar sem gögn eru notuð til að svara spurningum. Ofan á það mun það að opna á gögn hins opinbera auka gagnsæi í stjórnsýslu og þar með traust.
UMHVERFISMÁL OG GRÆNAR LAUSNIR
Á hvaða sviði geta þá gervigreind og snjallar lausnir helst nýst þegar kemur að umhverfismálum og baráttunni við loftslagsbreytingar?
Hér má nefna nokkur svið:
Eiming gagna: Snjallar lausnir geta sameinað gríðarstór gagnasöfn og síað mikilvægar upplýsingar úr þeim. Þannig er hægt að taka betur upplýstar lykilákvarðanir og tryggja að farið sé í aðgerðir sem bæta viðbúnað, seiglu og aðlögun þegar kemur að loftslagsbreytingum.
Bætt forspárgeta: Gervigreind má nýta til að spá fyrir um raforkuframboð og halda jafnvægi á rafmagnskerfinu, eða spá fyrir um uppskeru í landbúnaði þar sem breytt veðurfar ógnar fæðuöryggi.
Bestun í flóknum kerfum: Snjallar lausnir geta hjálpað við að besta orkuþörfina í byggingum, eða besta tímaáætlanir stórra vöruflutninga.
Margar stofnanir eru nú þegar að nýta sér aðferðir gervigreindar og snjallra lausna í einhverjum mæli. Þær virðast flestar vera að innleiða þessar lausnir hver í sínu horni en lítil yfirsýn er yfir hvað hver og einn hefur verið að þróa og hvernig mætti deila reynslu og sérfræðiþekkingu, bæði milli hins opinbera og einkaaðila.
Þetta er vegferð sem er rétt að hefjast.
Þegar kemur að því að koma þessari vegferð á laggirnar hjá hinu opinbera er því þörf á reynslu, tilraunaverkefnum, uppbyggingu á nýjum innviðum, sameiginlegri sýn og einnig þarf að huga vel að gagnamenningu.
Aðgengi að gögnum og gagnainnviðum er ákveðið forystufé í þessari vegferð, hvort sem það er í formi kortlagningar á tiltækum gögnum og líkönum sem má endurnýta eða þá aðgangur að tölvubúnaði eða umhverfi þar sem hægt er að prófa og þróa lausnir.
Markviss fjármögnun í rannsóknar- og nýsköpunarverkefni á þessu sviði hjálpar til við að virkja þverfaglega samvinnu, bæði milli einkaaðila, háskólasamfélagsins og hins opinbera sem og milli mismunandi geira í atvinnulífinu. Reglugerðir, viðskiptalíkön og markaðssókn þarf að hafa í huga og styðja þegar þessar lausnir eru útfærðar og ná síðar meir útbreiðslu. Þessi liður er flókinn og þarf hér að huga að hinum ýmsu hagsmunaaðilum.
Gagnasöfnun og snjallar lausnir munu gegna stóru hlutverki í baráttunni gegn hvers kyns sóun. Framundan er betri nýting auðlinda á grundvelli gagna og snjallra lausna. Fyrir vikið mun draga úr orku- og matvælasóun og samgöngur og framleiðslutæki verða umhverfisvænni.
Axel Örn Jansson
SIÐFRÆÐI GERVIGREINDAR OG STEFNA
Við hjá DataLab erum engir sérfræðingar í siðfræði en höfum fylgst með umræðunni sem snýr að siðfræði gervigreindar (e. AI Ethics).
Mögulegur ávinningur gervigreindartækni er gríðarlegur en samhliða þarf að huga að áhættunni sem fylgir hagnýtingu tækninnar og hafa lýðræðisleg gildi og mannréttindi til hliðsjónar.
Til að vandamál falli undir siðfræði gervigreindar þarf að vera uppi spurning um hvað er það rétta að gera í ákveðnum aðstæðum er snerta gervigreind. Mikilvægt verður því að svara áður ósvöruðum spurningum og spyrja nýrra spurninga. Hugmyndin er að tæknin vinni í okkar hag og til þess þarf að ná sameiginlegri sýn á hvernig ábyrg notkun og hönnun lítur út.
Eistland er oft tekið sem dæmi þegar rætt er um stafvæðingu hins opinbera þar sem Eistar hafa lengi verið frumkvöðlar á því sviði. Þar sem stafrænir innviðir Eista eru nú vel þekktir og hafa þroskast með samfélaginu seinustu 20 árin, þá hafa þeir einnig sett sér markmið fyrir næsta áfanga sem er á sviði snjallvæðingar og notkun gervigreindar. Þeir eru nú með um 50 virk verkefni sem hefur verið komið á laggirnar.
Stefna Eista er nefnd KrattAI. Kratt er persóna eða vera úr þjóðsögum Eista, samsett úr heyi og heimilishlutum úr málmi sem er vakin til lífsins og gefin mannssál. Í meginatriðum var Kratt þjónn sem smiður gerði úr heyi eða gömlum búsáhöldum til að hjálpa til við verkefni sín.
En einnig þurfti að sýna aðgát, því ef Kratt var ekki haldið uppteknum þá gat það ráðist gegn skapara sínum.
Einhverjum gæti dottið í hug, með líkum hætti, að líkja gervigreind við Lagarfljótsorminn sem vex og vex í óstjórnanlegar stærðir, spúir eitri og þarf að lokum að fjötra í botn Lagarfljótsins. Þetta gæti verið ýkt samlíking – og ekki trúverðug nema þá í því tilfelli að við værum staðsett í hugarheimi Stan Lee.
Siðferðisleg sjónarmið skipta miklu máli hjá hinu opinbera
Siðferðisleg sjónarmið þarf að hafa í huga, ekki síst þegar þróaðar eru lausnir fyrir hið opinbera sem þarf að sýna gott fordæmi. Sum lönd, líkt og Danmörk og Bretland, hafa til að mynda sett á laggirnar sérstaka stýrihópa eða deildir innan stofnana sem eiga að fara með þessi mál.
“Eftir því sem tæknin þroskast og hagnýtingartilfellum fjölgar er viðbúið að tortryggnin víki fyrir skynsamlegu mati á kostum þess að nýta tæknina þar sem hún hentar.”
Axel Örn Jansson
ÁVINNINGUR OG ÁSKORANIR
Þegar fólk hugsar um heim þar sem gervigreind er allsráðandi er líklegt að ímyndunaraflið sjái fyrir sér óstjórnanleg vélmenni frekar en að láta hugann reika um framtíð þar sem gervigreind leysir ýmis erfiðustu vandamál samfélagsins. Hið síðarnefnda er að líkindum mun nær sannleikanum.
Gervigreind hefur nú þegar náð merkilegum árangri við að takast á við ákveðnar grundvallaráskoranir. Þar má nefna lausnir Deep Mind sem lúta að skilningi á grunnvirkni próteina, og þróun á nýju spálíkani sem sér fyrir nákvæmari veðurmynstur en áður var mögulegt.
Snjöll spálíkön greina sífellt betur flókin veðurmynstur
“Snjallar lausnir munu ýmist leysa okkur af hólmi, bæta við nýrri getu eða styðja við og bæta ákvarðanatöku starfsfólks á öllum sviðum.”
Axel Örn Jansson
Vísindamenn nota gervigreind í auknum mæli til að álykta um þær meginreglur sem liggja til grundvallar mjög flóknum raunverulegum fyrirbærum – reglur sem við gætum mögulega aldrei uppgötvað án aðstoðar hennar. Næsta grundvallaráskorunin mun meðal annars tengjast umhverfismálum og aðgerðum í átt að kolefnishlutleysi.
Þörf er á samstarfi sérfræðinga í einkageiranum og hinu opinbera svo snjallar lausnir og gervigreindarfræðin geti náð verulegum framförum í þessum grundvallaráskorunum.
LOKAORÐ
Vonir standa til þess að brátt verði hægt að samræma þessa vegferð enn frekar hjá hinu opinbera, með gögnum og gagnainnviðum. Hægt er að læra heilmikið af stefnu Eistlands sem og annarra landa, bæði hvað varðar stefnumótun og innleiðingu á lausnum.
Undirstaða margra stofnana er gagnaöflun og miðlun upplýsinga. Gagnamenning hjá hinu opinbera er því mikilvæg sem og skilningur á og traust til gagnadrifinna lausna. Stafrænt Ísland hefur síðan 2020 leitt vinnu hvað varðar stafvæðingu hins opinbera.
Þar hafa gögn verið gerð aðgengilegri með opnum vefþjónustum og komið hefur verið á frekara samspili milli stofnana með Straumnum (e. X-Road) samhliða stafvæðingu ýmissa ferla hjá ríkisstofnunum.
Tæknin þróast hratt og verður áreiðanlegri, aðgengilegri og ódýrari með hverju árinu sem líður. Gríðarleg tækifæri eru fyrir opinberar stofnanir til að nýta slíka tækni enda búa opinberir aðilar yfir miklu magni gagna sem er aðalfóður snjallra lausna.
Hér verður fjallað um nokkrar áskoranir vegna innleiðingar gagnadrifinna og snjallra lausna í opinberum rekstri en sjónum svo beint að sviðum þar sem þegar er verið að nýta tæknina á spennandi hátt víða um heim til að bæta nýtingu fjármuna og þjónustu við borgarana og auka sjálfvirkni.
Reynt verður að setja umræðuna í íslenskt samhengi.
HELSTU PUNKTAR TIL AÐ TAKA MEÐ:
Gríðarleg tækifæri eru fyrir opinbera aðila að nýta sér möguleika gervigreindar, enda búa þeir iðulega yfir miklu magni gagna sem eru aðalfóður snjallra lausna
Ýmsar áskoranir eru í vegi snjallvæðingar hins opinbera, meðal annars tortryggni gagnvart nýrri tækni, siðferðisleg álitamál gagnvart skjóstæðingum, kerfistregða og skortur á hæfum sérfræðingum í samkeppni við einkageirann
Nú þegar er tæknin víða nýtt til að bæta opinbera þjónustu og rekstur, til dæmis með sjálfvirknivæðingu ýmissar bakvinnslu sem og afgreiðslu og upplýsingagjafar
Nettengdir nemar (e. Internet of Things) fæða gögn til reiknirita sem bæta eftirlit og viðhald með ýmiss konar innviðum og mannvirkjum
Umhverfismál og grænar lausnir verða stórt viðfangsefni snjallra lausna í næstu framtíð, þar sem lágmörkun sóun og betri nýting auðlinda verður helsta markmiðið
Er fyrirtæki þitt tilbúið fyrir gervigreindarbyltinguna? Hjá DataLab starfa sérfræðingar á sviði hagnýtingar gagna í snjöllum lausnum sem m.a. aðstoða við stefnumótun, fræðslu og leiðsögn vegna hagnýtingar slíkra lausna.Hafðu samband og fáðu stutta kynningu á möguleikum gagnadrifinna og snjallra lausna þér að kostnaðarlausu.
Óþekkti embættismaðurinn gegnir lykilhlutverki í snjallvæðingu hins opinbera
GERVIGREIND – GAGNADRIFNAR OG SNJALLAR LAUSNIR
Auk gagna byggja snjallar lausnir á hugbúnaðarinnviðum, ýmsum reikniritum (e. algorithms) og reiknigetu. Hugtakið „gervigreind“ er oft notað í almennri umræðu til að lýsa slíkum lausnum þar sem þær leysa í mörgum tilfellum verkefni sem áður kröfðust mannlegra vitsmuna.
Í þessari samantekt er það heiti notað þegar við á en einnig er talað um „gagnadrifnar og snjallar lausnir“ sem lýsir tækninni ágætlega. Á ensku eru lykilorðin data science, machine learning og AI.
ÁSKORANIR FYRIR OPINBERA GEIRANN
Tæknin býður upp á marga möguleika til hagræðingar og betri þjónustu en það eru þó ýmsar áskoranir sem þarf að takast á við á vegferðinni sem framundan er.
Tortryggni gagnvart gervigreind
Opinberir aðilar sem starfa í almannaþágu hafa ríkari skyldur gagnvart almenningi en fyrirtæki á markaði. Það kemur því ekki á óvart að stjórnendur þar og starfsmenn séu hikandi við tækni sem er ný af nálinni, oft umdeild og höndlar þar að auki með viðkvæmar persónuupplýsingar. Þessi viðhorf endurspegla að mörgu leyti viðhorf borgaranna sem einnig eru tortryggnir gagnvart notkun gervigreindar.
Eftir því sem tæknin þroskast og hagnýtingartilfellum fjölgar er viðbúið að tortryggnin víki fyrir skynsamlegu mati á kostum þess að nýta tæknina þar sem hún hentar.
Tæknin finnur sér farveg í sátt við samfélagið sem hún þjónar.
Breytingar eru erfiðar fyrir fólk og ferla
Breytingar eru erfiðar fyrir allar skipulagsheildir, en þær geta mætt enn meiri mótspyrnu hjá opinberum aðilum, ekki síst ríkisstofnunum, þar sem krafan um arðsemi og að halda í við samkeppnina eiga síður við.
Innleiðing snjallra lausna snýst ekki aðeins um að ráða inn nokkra sérfræðinga til að sjá um málið, heldur felur hún oft í sér stefnumótun og endurskipulagningu á ferlum og vinnulagi allra starfsmanna, sem getur tekið á.
Markmiðið með því að innleiða gagnadrifnar og snjallar lausnir í opinberum rekstri er m.a. að létta álag og auka afkastagetu svo starfsfólk geti betur sinnt verkefnum þar sem slíkar lausnir nýtast ekki. Tilgangurinn er ekki að leysa starfsfólk af hólmi.
Til að lausnirnar fái brautargengi í opinberum stofnunum er mikilvægt að leiðtogar miðli þessari hugsun skýrt innan sinnar skipulagsheildar.
Skortur á þekkingu og hæfum einstaklingum
Hæfir sérfræðingar á þessu sviði eru eftirsóttir og má gera ráð fyrir umframeftirspurn eftir þeirra kunnáttu á næstu árum — bæði á sviði tæknilegra úrlausnarefna en ekki síður á sviðum sem snúa að innleiðingu nýrra lausna í starfseminni.
Það kann því að vera áskorun fyrir opinbera aðila að laða að hæfa sérfræðinga sem einkageirinn sækist jafnframt eftir. Opinberir aðilar þurfa að taka skrefið og fjárfesta í slíku fólki og auðvelda núverandi sérfræðingum að „stíga upp“.
Með sterka sveit starfsmanna í fararbroddi fá opinberar stofnanir mun meira út úr samstarfi við utanaðkomandi sérfræðinga.
“Comme de l’escargot!”
Kerfistregða
Stóru kerfin okkar virðast oft þróast á hraða snigilsins þótt víða sé vilji fyrir hendi að uppfæra þau og nútímavæða. Hugmyndir að úrbótum mæta andstöðu hagsmunaaðila, best sé að stíga varlega niður og hrófla sem minnst við hlutunum. Landbúnaður, menntakerfi, heilbrigðiskerfi og velferðarkerfi koma upp í hugann.
Innbyggð kerfistregða er og verður til staðar. Við sem sjáum tækifæri í hverju horni ættum því að stilla væntingum í hóf og hugsa til lengri tíma.
Nýjungar verða innleiddar í skrefum og meðvindur fæst með því að sýna fram á skýran ávinning og á grundvelli reynslu og þekkingar sem byggist upp innan þeirra stofnana sem ríða á vaðið.
TÆKIFÆRIN: SNJALLAR LAUSNIR Í OPINBERUM REKSTRI
Nú þegar eru gagnadrifnar og snjallar lausnir notaðar í opinberum rekstri víða um heim með góðum árangri. Framundan er umbylting ferla og þjónustu, sjálfvirknivæðing og aukin afkastageta með tilheyrandi sparnaði og betri gagnadrifnum ákvörðunum.
Hér að neðan er fjallað um nokkur dæmi.
Tæknin nýtt til að auka afköst í opinberri þjónustu
Kröfur og væntingar til opinberra aðila hvað varðar hlutverk og þjónustu eru sífellt að aukast. Ein leið til að mæta þessum kröfum er að ráða fleira fólk til að sinna hinum ýmsu verkefnum sem samfélagið hefur falið opinberum aðilum að sinna.
Önnur leið er að nýta tæknina til að taka smám saman yfir verkefni sem áður kröfðust aðkomu starfsmanna. Gagnadrifnar og snjallar lausnir hafa verið notaðar til leysa mannshöndina af í stöðluðum og endurteknum verkefnum eins og við útgáfu, meðhöndlun og eftirfylgni reikninga, launagreiðslur, áætlanagerð, útgreiðslu bóta og útgáfu ýmissa vottorða og skjala.
Talað er um sjálfvirknivæðingu í þessu sambandi og þar er gervigreindin á heimavelli.
Sjálfvirkt og bætt eftirlit með greiðslukerfum
Þá hefur tæknin verið nýtt til að finna og koma í veg fyrir kostnaðarsöm frávik í launa-, skatt- og bótakerfum, gegn peningaþvætti og til að greina misferli og óhagræði í innkaupum og stórum útboðum á vegum hins opinbera.
Gervigreindarlausnir henta sérlega vel til þess að bæta og sjálfvirknivæða hvers kyns eftirlit með greiðslukerfum sem geta til dæmis bætt skattheimtu svo um munar og tryggt að takmarkaðir fjármunir hins opinbera renni til þeirra sem á þeim þurfa að halda.
Gervigreindartækni er beitt til að finna og koma í veg fyrir skattsvik sem árlegra kosta ríkissjóð tugi milljarða króna.
Stórbætt þjónusta og upplýsingagjöf
Gervigreind er þegar notuð til að auka sjálfvirkni í þjónustuverum þar sem spjallþjónar svara algengustu fyrirspurnum og beina skjólstæðingum áfram réttan farveg til lausnar sinna mála. Þannig nýtist starfsfólk betur til að svara flóknari fyrirspurnum sem spjallþjónarnir ráða ekki við og reynsla og tími starfsfólks nýtist betur. Dæmum um slíkt fjölgar nú hér á landi.
Slíkar lausnir má nýta í velferðarkerfi til að upplýsa borgara betur um réttindi sín og benda á frekari þjónustu og úrlausnir. Augljóst tækifæri fyrir slíka tækni eru í fyrstu snertingu í heilbrigðiskerfinu þar sem slíkar lausnir mætti nýta til að svara einföldum fyrirspurnum og þannig létta álagið.
IoT eftirlitstækni mælir slit og spáir fyrir um viðhaldsþörf
Það er mikið og flókið verkefni að hafa eftirlit með og viðhalda hinum fjölmörgu innviðum sem opinberir aðilar bera ábyrgð á, svo sem vegakerfi, veitukerfi, almenningssamgöngur og upplýsingarkerfi. Fyrir vikið er hætta á að viðhaldsaðgerðir mótist af kostnaðarsömum viðbrögðum við óvæntum áföllum.
IoT (e. Internet of Things) nemar og gervigreind sem nýtir sér gögn þeirra gerir mögulegt að greina í tíma viðhaldsþörf og hættu á þjónustufalli vegna slits og bilana ýmissa kerfa og tækja. Samkvæmt skýrslu McKinsey er áætlað að nýting IoT tækni í þessum tilgangi geti haft í för með sér efnahagslegan ábata sem svarar þúsundum milljarða dala árlega þegar árið 2025.
Bilun í veitukerfi veldur tjóni í HÍ á dögunum (mynd frá Slökkviliði höfuðborgarsvæðisins)
Stýring umferðar
Ýmis dæmi eru um að gervigreind sé notuð til að greina umferð í þeim tilgangi að bæta ljósastýringu og jafna álag á vegakerfi, fækka slysum, sjá fyrir umferðarhnúta og minnka þar með losun koltvísýrings.
Yfirvöld í Pittsburg í Bandaríkjunum hafa náð miklum árangri á þessu sviði, en þar hefur tekist að minnka umferðartíma um 20% og útblástur koltvísýrings um sama hlutfall með gervigreindartækni.
Í Kína er tæknin notuð til að gefa rauntímaupplýsingar um umferðarhraða, ólöglegan akstur og líkur á slysum á tilteknum vegum og svæðum, þar sem einnig er tekið tillit til þátta eins og veðurskilyrða.
Umferðarhnútar á höfuðborgarsvæðinu með tilheyrandi mengun, slysahættu og sóun á dýrmætum tíma fólks er verðugt vandamál fyrir gervigreindartækni.
Stytting vinnuvikunnar
Eitt af verkefnum næstu ára er að standa við skuldbindingar um styttingu vinnuvikunnar án þess að fjölga starfsfólki.
Gagnadrifnar og snjallar lausnir munu gegna stóru hlutverki í viðleitni opinberra aðila til að bæta þjónustu og standa undir lögbundnu hlutverki sínu á sama tíma og vinnuframlag starfsmanna minnkar.
Reglubundnar og einfaldar aðgerðir munu í auknum mæli falla undir verksvið sjálfvirkra lausna en sérhæfðir starfsmenn mun sinna hinum flóknari og áhugaverðari verkefnum.
Umhverfismálin og grænar lausnir
Gagnasöfnun og snjallar lausnir munu gegna stóru hlutverki í baráttunni gegn hvers kyns sóun. Framundan er betri nýting auðlinda á grundvelli gagna og snjallra lausna. Fyrir vikið mun draga úr orku- og matvælasóun og samgöngur og framleiðslutæki verða umhverfisvænni.
Hér mun hið opinbera gegna lykilhlutverki með skattaívilnunum vegna fjárfestinga einkafyrirtækja í grænni tækni og beinum styrkjum til frumkvöðla. Einnig mun hið opinbera sýna gott fordæmi og hagnýta slíkar lausnir í eigin rekstri.
Menntun og heilbrigðismál
Mennta- og heilbrigðismál eru tveir risastórir málaflokkar sem gervigreindin á eftir að umbreyta á næstu áratugum og verðskulda dýpri umfjöllun — seinna meir.
Frumkvöðlar og fjármagn leita í þessar áttir um allan heim og þróunin er hröð. Krafa almennings er að kerfin nútímavæðist, verði skilvirkari og veiti betri þjónustu. Úr annarri átt, frá pólitíkinni, kemur svo krafan um betri nýtingu fjármagns. Faraldurinn hefur flýtt fyrir þróuninni eins og við þekkjum vel.
Lausnir sem hagnýta gervigreindartækni og sérsníða þjónustu að þörfum og einstökum aðstæðum hvers og eins og auka skilvirkni og afkastagetu eru handan við hornið.
Og jarðvegurinn er frjór. Niðurstaðan verður betra heilbrigðis- og menntakerfi fyrir notendur og starfsmenn.
SAMANTEKT
Tækifærin til að nýta gögn í snjöllum lausnum sem hagnýta gervigreindartækni eru víða í opinberum rekstri og ávinningurinn getur verið mikill — betri þjónusta, aukin afköst og betri nýting fjármuna.
Margar þjóðir eru komnar lengra á þessu sviði en við og því er full ástæða til að hvetja opinberar stofnanir hér á landi til að kynna sér tæknina og hagnýtingarmöguleikana, læra af reynslu nágrannaþjóða, til dæmis systurstofnana og nýta hvers kyns samstarfsvettvang sem þau hafa aðgang að. Hefja svo markvissa og skynsamlega fjárfestingu í fólki, innviðum og ferlum sem styðja við innleiðingu tækninnar.
Það er ekkert launungarmál að Covid hafði gríðarmikil áhrif á okkur og lengst af árið 2020 voru ekki margir að velta mikið fyrir sér snjöllum gagnalausnum. Slíkar vangaveltur voru einfaldlega ekki efstar á blaði.
Datalab réði á dögunum til starfa tvo unga sérfræðinga, Bjarna Braga Jónsson (t.v.)og Ágúst Heiðar Gunnarsson (t.h.), en þeir hafa báðir nýverið lokið framhaldsmenntun erlendis með sérhæfingu í gagnavísindum.
Fersk sýn þeirra á möguleika Íslands í heimi stafvæðingar, þar sem fjórða iðnbyltingin er handan við hornið, er þeim hugleikin.
Gefum þeim orðið:
Byrjum á byrjuninni: Hver er ykkar bakgrunnur?
Bjarni: Ég er uppalinn í Vestmannaeyjum og fór svo í Verzlunarskólann á eðlisfræðibraut. Eftir Verzló fór ég í eðlisfræði í HÍ og tók hugbúnaðarverkfræði á sama tíma, sem sagt tvöfalt BS próf, sem ég lauk á fjórum árum. Meðfram náminu vann ég hjá Veðurstofunni og hjá Datamarket.
Þvi næst fór ég í meistaranám í ETH í Zurich í Sviss. Þar vann ég meðal annars að verkefni með Microsoft Research, sem snéri að því að herma skammtatölvur með vélnámi (e. machine learning).
Það var mikill spenningur í kringum þessi fræði og ég hálfpartinn sogaðist inn í þetta. Svo var ég að vinna í ráðgjafarfyrirtækjum Zurich þar sem ég vann ýmis gagnadrifin verkefni tengd fjármálageiranum, bæði í Zurich og á vegum þeirra í London.
Í þessum verkefnum var fókus á áhættustýringu. Þetta voru þung gagnamódel, miklar hermanir og svo framvegis. Þessi verkefni beindu mér líka inn á þessar brautir áfram. Svo kom ég heim núna í byrjun hausts og hóf störf hjá Datalab.
Varstu að leita færis á að komast heim?
Bjarni: Já, við kærasta mín vorum farin að huga að því að koma heim en covid gerði svo útslagið. En mér fannst líka svo margt spennandi að vera að gerast á Íslandi, ekki síst í frumkvöðlasenunni. Og mér finnst ég fá það allt staðfest hér í Grósku, í þessu húsi.
En þú, Ágúst? Hver er saga þín?
Ágúst: Já, ég ólst upp í Svíþjóð en fluttist 8 ára til Íslands, í Laugardalinn, og hef verið þar síðan. Ég fór í Verzló á viðskiptabraut, en fannst námið ekki nógu tölulegt fyrir mig, ef svo má segja, fann að ég vildi fara í aðra átt og endaði á því að fara í fjármálaverkfræði í HR.
Það nám snéri meira að tækni og forritun, sem höfðaði til mín. Svo útskrifaðist ég úr verkfræðinni 2017 og fór að vinna hjá Kviku eignastýringu. Ég starfaði þar sem sérfræðingur á rekstrar- og fjármálasviði fyrirtækisins. Þar fékk ég tækifæri til vera með nokkuð marga hatta og kynnast flestum hliðum félagsins. Mín helstu verkefni voru þó tengd viðhaldi og þróun á gagnainnviðum, auk þess sem ég var með nokkuð frjálsar hendur tengt verkefnum sem einfölduðu og sjálfvirknivæddu ýmsa handavinnu.
Það var einmitt þá sem ég fór að tengja meira við þessa gagnavísindanálgun, taka eftir gögnunum, þau voru úti um allt. En ég tók líka eftir hinu, þ.e. hversu margir voru ekki að nýta gögnin. Þau lágu bara þarna, risavaxnir netþjónar, fullir af gögnum og enginn var að nýta þau.
Ég fór að skoða meistaranám sem tengdist þessum heimi og valdi svo að lokum M.Sc. í Data Science í UCL í London. Ég kunni vel við mig þar, þetta var góð blanda af fræði og praktík. En svo kom covid og ég endaði að því að koma heim, eins og Bjarni.
Ert þú jafn upprifinn yfir stemningunni hér heima og Bjarni?
Ágúst: Já, ég held að það séu gríðarmörg tækifæri hérna. Það sem er þó mest spennandi ekki endilega að við séum komin svo langt, heldur að við getum átt þátt í að taka þessi fyrstu skref.
Sprotasenan er annars að springa út á Íslandi, finnst mér. Og það er eitthvað sem við eigum að sækjast eftir, Íslendingar; við erum vel menntuð þjóð, fámenn og hér er hár standard á hlutunum. Það á að vera frekar einfalt fyrir okkur að vera framarlega þegar kemur að frumkvöðlastarfi.
Hver eru ykkar áhugasvið eða sérhæfing í gagnavísindunum?
Ágúst: Sem stendur er ég meira í smíði lausna en ráðgjöf, og áhugasvið mitt liggur líka þar. Það sem mér finnst áhugaverðast í vinnunni er að skilja betur hvar íslenski markaðurinn stendur í gagnavæðingunni; hver er skilningurinn, hvaða möguleika sjá þau í þessari tækni?
Bjarni: Já, ég er algjörlega sammála þessu. Það er spennandi að fá innsýn í hvar fyrirtækin standa og hjálpa þeim að ýta þessum málum áfram og ná að skapa eitthvert virði úr gögnunum. Ef við náum því, þá er gaman.
Ég hef sjálfur ákveðna sérhæfingu áhættustýringu, sem mér finnst áhugaverð og hef almennt áhuga á að nýta þessa tækni meira í fjármálageiranum. En svo eru augu mín að opnast mikið núna fyrir möguleikunum í smásölunni.
Það eru alls konar spennandi tækifæri þar, bæði til að auka skilvirkni en líka til að sækja tekjur og styrkja viðskiptasambandið við kúnnann. Við erum að sjá aukna samkeppni frá útlöndum á öllum sviðum, sérstaklega í smásölunni.
Smásalan keppir við allan heiminn
Það er gott að hafa í huga að þessi erlendu fyrirtæki sem hafa tileinkað sér snjalltæknina geta boðið persónulega upplifun, þannig að viðskiptavinurinn upplifir að fyrirtækið þekki sig. Kannski eru íslensk fyrirtæki ekki alveg komin þangað, en við erum komin af stað. Þarna eru mikil tækifæri – íslensk fyrirtæki verða bara að fara þangað.
Ég er ekki viss um að komandi kynslóðir hengi sig endilega á það að versla við íslensk fyrirtæki af því þau eru íslensk.
Býður íslensk umhverfi upp á eitthvað forskot eða sérstöðu sem við getum nýtt okkur?
Bjarni: Já, ég held að það verði tækifæri til að þróa hluti hraðar hér en víða annars staðar. Erlendis eru skipuritin og valdastrúktúr miklu þyngri og flóknari. Við höfum til dæmis meiri aðgang að æðstu stjórnendum hér í okkar verkefnum heldur en væri mögulegt erlendis. Þetta flýtir fyrir þróuninni, keyrir verkefnin áfram.
En Íslendingar eiga líka möguleika í smásölunni, heimurinn er allur að minnka þar. Á næsta áratug mun bankageirinn til dæmis riðlast mikið, markaðir eru að opnast og renna saman. Bankarnir hér þurfa að gíra sig upp og undirbúa sig vel fyrir það.
Hvernig fer vinna ykkar fram? Hvaða aðferðir og tól eruð þið að nota?
Ágúst: Mesta forritunin hjá okkur fer fram í Python og R. Fyrir þessi forritunarmál er til ógrynni af tólum sem hjálpa okkur að smíða lausnir. Hvað varðar gagnainnviði fer það nokkuð eftir viðskiptavinum. Skýjalausnir eru að verða nokkuð algengar hjá íslenskum fyrirtækjum og við smíðum þá lausnina með hliðsjón af því sem er búið að innleiða hjá hverjum og einum, hvort sem það er Azure, AWS eða önnur lausn. Öll þessi tól sameinast svo í því sem við köllum gagnasmiðjur, sem á ensku er kallað Data Science and Machine Learning platforms.
Smiðjan sem við notum kallast Dataiku sem er nokkurs konar platform sem sameinar alla þætti þess að vinna gagnaverkefni. Þar höfum við allt gagnastreymið og kóðana á einum stað, og alla vinnslu á gögnum. Þú færð ótrúlega þægileg myndræna yfirsýn yfir allt sem þú ert að gera, sem er mikilvægt þegar þú ert með risaverkefni og gagnastreymi úr mismunandi áttum. Þetta gerir allt utanumhald um verkefnið miklu auðveldara.
Hvað er er á döfinni hjá Datalab þessa dagana?
Bjarni: Við erum núna í nokkrum Vegvísum [stefnumótunarvinna í snjallvæðingu, innskot höfundar] með fyrirtækjum og stofnunum, þar sem við erum að kortleggja tækifærin sem eru til staðar.
Ég held að slík vinna sé mikils virði fyrir báða aðila. Við fáum tækifæri til að tala við mjög marga innan fyrirtækjanna, sem er mjög mikilvægt því oft eru þessi tækifæri þvert á svið og deildir, og þú kemur ekki endilega auga á þau þegar þú ert í miðju fyrirtækinu.
Í kjölfarið koma fram verkefni sem spretta upp úr þessari grunnvinnu. Þetta eru nokkurs konar prufuverkefni (e. proof of concepts) til að koma þeim inn á gagnabrautina og taka fyrstu skrefin. Við kortleggjum tækifærin í Vegvísinum og skilgreinum í framhaldi af því fyrstu verkefnin.
En svo erum við þegar í vinnu með nokkrum fyrirtækjum og höldum þeirri vinnu áfram. Ég var sjálfur að vinna fyrir ráðgjafarfyrirtæki úti í Sviss og nú erum við í samstarfi við það varðandi gagnaverkefni fyrir tryggingafélag. Einnig erum við í viðræðum við orkufyrirtæki þar úti, þannig að það er ýmislegt á prjónunum.
Mikil tækifæri í fjármálageiranum
Ágúst: Varðandi áframhaldið, hvar við sjáum tækifærin í gervigreindinni, þá held ég það það séu bankarnir. Það eru þeir sem ættu að stökkva á þetta, ef einhverjir. Á síðustu árum hafa orðið straumhvörf í því hvernig þjónusta frá banka er veitt. Útibú eru varla til lengur, þú ert ekki lengur með þinn þjónusturáðgjafa sem þú ferð til, það er allt búið.
Ég held að bankarnir verði að átta sig á því að þegar þessi útibú eru að hverfa og persónulega þjónusta er að fara sömuleiðis, þá má það ekki verða þannig að fólki finnist þjónustan verða verri, að bankinn sé bara hættur að veita fólki þjónustu.
Af hverju er ekki bara búið að sjálfvirknivæða þessa persónubundnu þjónustu? Það er óumflýjanlegt skref. Viðskiptavinum bankans þarf að finnast þeir ennþá vera viðskiptavinir bankans þó þeir séu ekkert að fara í útibúið.
Bankarnir henta bara almennt svo augljóslega vel í svona verkefni. Þeir eru sennilega gagnadrifnasta tegund fyrirtækja sem til er. Þetta er kjarninn í því sem bankinn gerir, sama hvaða deild þú ert að skoða, að taka ákvarðanir út frá gögnum – hvort sem það er ákvörðun um að selja eða kaupa hlutabréf, veita lán eða ekki, eða hvað sem það er. Þetta eru allt ákvarðanir sem byggja á gögnum, þannig að þetta er rakið dæmi fyrir þá.
En þessi stafræna umbylting virðist vera á öllum sviðum, eða hvað?
Ágúst: Já, það nefnilega málið, það er mjög víða vera að stafvæða þjónustu og afgreiðsluferla. Tökum sem dæmi smásöluna: Ef fatabúðin þín er bara netverslun þá er mér persónulega alveg sama hvort hún er íslensk eða bresk. Það er annað mál ef ég fer í verslunina og fæ þar persónulega þjónustu.
Og það er það sama með bankana – ef ég er hættur að fara í útibúið og það kemur einhver spútnik netbanki þá hika ég ekki við að skipta ef hann býður mér eitthvað betra. Ég tala ekki um ef þú færð á tilfinninguna að bankinn þekki þig – og núverandi banki gerir ekki einu sinni tilraun til að þykjast þekkja þig. Hollustan minnkar hratt ef þér finnst þú ekki vera að fá þá þjónustu sem þú ætlast til.
Ef við horfum aðeins lengra, kannski 5-10 ár fram í tímann, hvernig verður hið stafræna landslag á Íslandi?
Ágúst: Ég held að þau fyrirtæki á Íslandi sem eru í samkeppni við önnur sem nota gervigreind muni annað hvort taka skrefið líka eða lenda annars illa í því. Það verður hraðari þróun hjá þannig fyrirtækjum á meðan önnur eru ekkert að stressa sig á þessu.
Bjarni: Ég held að þau fyrirtæki sem tileinka sér ekki þessa tækni muni lenda hratt í vandræðum gagnvart fyrirtækjum sem eru þegar búin innleiða hana og komin af stað. Ég hef pínu áhyggjur af þeim fyrirtækjum sem munu vakna upp við vondan draum þegar samkeppnisaðilinn er búinn að kveikja á gervigreindinni og kominn vel af stað – ætlarðu þá að byrja?
Er ekki mikilvægt bara að byrja vegferðina, taka einhver fyrstu skref?
Bjarni: Algjörlega. Þau fyrirtæki hérlendis sem eru í samkeppni við erlend fyrirtæki sem eru nú þegar hér á markaðnum munu finna vel fyrir þessu. Hinir stóru, erlendu risar munu innleiða tæknina hratt á næstu árum – þá er eins gott fyrir íslensk fyrirtæki að hafa tekið fyrstu skrefin. Þetta á við um alla geira; fjármálafyrirtækin, smásöluna alla – því hún er að færast á netið – tryggingafyrirtækin, nefndu það.
Gögnin eru verðmæti sem liggja víðast ónýtt
Hið opinbera situr á miklum gagnaverðmætum
Hvað með opinbera geirann? Hvar eru tækifæri fyrir ríkið til þess að sjálfvirknivæða?
Bjarni: Ég held að það sé líka tækifæri þar úti um allt. Fyrsta skrefið þar er að koma skikki á gögnin. Það liggur gríðarlega mikið magn gagna hjá stofnunum ríkisins, en það þarf að samþætta kerfi, og nýta gögnin grimmt til að auka skilvirkni.
Ágúst: Ég held að tækifærið í opinbera geiranum liggi í því að lágmarka sóun og fá betri yfirsýn yfir hvert skattpeningarnir fara, hverju eru þeir að skila okkur.
Bjarni: Þetta snýr líka að upplýsingum til almennings, gera þær aðgengilegri. Og þetta snýr líka að atvinnulífinu. Við getum tekið dæmi af fasteignamarkaðnum: Þar er verið að henda skjölum á milli aðila og enginn hefur yfirsýn fyrr en allt birtist í einu, seint og um síðir, eins og til dæmis hvað varðar upplýsingar um byggingarmagn sem er að koma inn á markaðinn hverju sinni.
Þú verður að hafa þessar upplýsingar aðgengilegar, því annars geta hagsmunaaðilar stjórnað umræðunni, sbr. þessar talningar hjá Samtökum iðnaðarins, sem eru í sjálfu sér góðra gjalda verðar.
Við ættum líka að stefna á persónulegri þjónustu og leiðsögn í gegnum kerfið. Stafræn umbylting er að eiga sér stað hjá hinu opinbera, en þá verður gervigreindin að koma á móti, líkt og hjá bönkunum.
Ágúst: Það er ótrúlegt hversu mikil pappírsvinna er enn í gangi í mörgum stofnunum. Það er makalaust að þú þurfir að ganga bókstaflega á milli húsa með einhver pappírsgögn. Það er jafnvel verið að faxa skjöl á milli stofnana.
Ég hélt þetta væri búið fyrir 30 árum, en þetta er enn gert á mörgum stöðum. Annað hvort er ekki búið að uppfæra regluverkið eða tæknina sem er í kringum þetta. Hringlið með kjörseðlana í síðustu kosningum er annað dæmi.
Bjarni: Ég held að það séu einmitt mikil tækifæri í kringum alla þessa pappírsvinnu, en við erum samt mörgum árum á undan þjóðum eins og Sviss. Það kom mér dálítið á óvart. Þar er það bara pappírinn sem gildir, allt snýst um gamla, góða póstinn. Að mörgu leyti erum við því komin með mjög góðan grunn á Íslandi.
Ágúst: Við erum kannski ekki á eftir en það munu fleiri tækifæri opnast núna þegar þessi tækni verður sjálfsagðari, þegar ferlin verða almennt orðin rafræn. Við höfum náttúrulega séð ótrúlega mikla þróun á síðustu árum, til dæmis hvað varðar rafrænar undirskriftir.
Bjarni: Nú þegar ákveðinn grunnur er kominn þá er hægt að halda hratt áfram inn í framtíðina.
Snjallvæðingunni fylgja félagslegar áskoranir
Sjáið þið einhverjar samfélagslegar hættur af snjallvæðingunni?
Bjarni: Jú, við þurfum til dæmis að passa okkur á að kóða ekki inn kerfisbundnu skekkjurnar sem þegar eru inni í módelunum okkar án þess að við gerum okkur grein fyrir því. Dæmi um það væri að einhver fengi ekki lánað af því hann ætti heima á einhverju ákveðnu svæði eða væri af ákveðnum kynþætti.
Ég vann verkefni fyrir banka í Sviss þar sem við vorum að meta líkur á vanskilum og þá sáum við að það voru ákveðin svæði sem voru varasöm. Þá er það orðin siðferðisleg spurning hvort þú ætlar að kóða slíkar upplýsingar inn í módelið þitt.
Við þurfum að vera vakandi fyrir alls kyns svona atriðum. Þú getur ekki bara verið að kafa í gögn og kóða og gleymt félagslega þættinum.
Ágúst: Einmitt. Önnur siðferðileg spurning snýr að umbyltingu vinnumarkaðarins á næstu árum. Hvaða félagslegu afleiðingar hefur það að sjálfvirknivæða verkefni sem áður voru hluti af starfi einhverrar manneskju? Hvað verður um fólkið sem er sinna handavinnunni sem verður kannski ekki handvirk lengur?
En ég held að þetta verði ekki svo mikið spurning um að fólk missi vinnuna heldur að við getum þá beint kröftum fólks í verðmætari vinnu, frekar en að eyða tímanum í leiðinleg rútínuhandtök.
Það hlýtur að þurfa að endurmennta stóran hluta vinnuaflsins?
Ágúst: Já, ég held að það sé óumflýjanlegt. Það er svo sem eðlilegt að einhverjir líti neikvæðum augum á þessa tækni ef þeir eru hræddir um að missa vinnuna, það þarf bara að taka þessa umræðu.
Bjarni: Við höfum þó ekki orðið varir við neikvæðni starfsmanna í okkar verkefnum. Það er miklu frekar að fólk sé spennt fyrir þessum breytingum og fólkið á gólfinu er jafnvel er búið að kynna sér þetta mjög vel.
Íslenska smæðin er styrkleiki
Hvað hefur komið ykkur mest á óvart síðan þið komuð heim?
Bjarni: Það hefur komið mér mest á óvart að finna hvað markaðurinn er bara rosalega tilbúinn í þessa vegferð. Það eru einhver straumhvörf núna. Markaðurinn bara öskrar á þessar lausnir.
Við erum á mjög áhugaverðum tímapunkti núna. Það er svo mikil orka í gangi og ég hef sjálfur ekki upplifað svona stemningu í þeim fyrirtækjum sem ég hef verið að vinna fyrir úti. Það eru allir að kveikja á þessu á sama tíma – kannski er það Covid sem er hefur hleypt þessu af stað.
Ágúst: Ég er sammála með hraðann í þróuninni. Íslenska smæðin skiptir líka máli, þetta þétta samfélag okkar. Við fylgjumst vel með því sem næsti maður er að gera og það er mikil samanburður og samkeppni. Ísland er lítið samfélag og þegar umræðan fer af stað af einhverri alvöru, þá gerast hlutirnir hratt.
Við megum ekki lenda á eftir núna, hugsa konur og menn, það eru allir í kringum okkur komnir af stað.
